więcej

Rodzaj gramatyczny przymiotników

Przymiotnik to odmienna część mowy, która określa cechy istot żywych, rzeczy, pojęć i stanów. Przymiotniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaj gramatyczny.

W języku polskim w liczbie pojedynczej są trzy rodzaje przymiotników: męski, żeński i nijaki. W liczbie mnogiej są dwa rodzaje: męskoosobowy i niemęskoosobowy (męskozwierzęcy, męskonieżywotny, żeński, nijaki).

Większość przymiotników ma w mianowniku liczby pojedynczej i mnogiej następujące końcówki:

  • Rodzaj męski kończy się na -y/-i, np.: mały, duży, biały / wysoki, niski, niebieski
  • Rodzaj żeński kończy się na -a, np.: mała, duża, biała, wysoka, niska, niebieska
  • Rodzaj nijaki kończy się na -e, np.: małe, duże, białe, wysokie, niskie, niebieskie
  • Rodzaj męskoosobowy kończy się na -y/-i, np.: wysocy, niscy, niebiescy / mali, duzi, biali
  • Rodzaj niemęskoosobowy kończy się na -e, np.: małe, duże, białe, wysokie, niskie, niebieskie

Przymiotniki odpowiadają na pytanie:

  • Jaki on jest? / Jaki jest (ten) projekt? - Projekt jest nowy / stary / interesujący.
  • Jaka ona jest? / Jaka jest (ta) praca? - Praca jest kreatywna / inspirująca / nudna.
  • Jakie ono jest? / Jakie jest (to) biuro? - Biuro jest nowe / ładne.
  • Jacy oni są? / Jacy są (ci) pracownicy? - Pracownicy są nowi / kreatywni / dobrzy / wysocy.
  • Jakie one są? / Jakie są (te) dziewczyny / dzieci / zwierzęta / komputery? - Dziewczyny / Dzieci / Zwierzęta / Komputery są kreatywne / ładne / miłe / nowe / dobre / wysokie.
Liczba pojedyncza
r. męskir. żeńskir. nijaki
niski (k/g + i)niskaniskie (k/g +ie)
nowynowanowe
Liczba mnoga
r. męskoosobowyr. niemęskoosobowy
niscy (k : c)niskie (k/g +ie)
nowinowe

Związek zgody rzeczownika z przymiotnikiem

Przymiotnik określający rzeczownik przyjmuje końcówkę odpowiednią dla rodzaju gramatycznego określanego rzeczownika. Np.: stary komputer, nudny film, dobra strona internetowa, zła pogoda, ładne biuro, stare drzewo.

Odmiana przymiotników twardotematowych

Liczba pojedyncza
Przypadekr. męski (jaki?)r. nijaki (jakie?)r. żeński (jaka?)
osobyzwierzętarzeczy
Mianownik = Wołaczdużydużydużydużeduża
Dopełniaczdużegodużegodużegodużegodużej
Celownikdużemudużemudużemudużemudużej
Biernikdużegodużegodużydużedużą
Narzędnikdużymduż**ymvdużymdużymdużą
Miejscownikdużymdużymdużymdużymdużej
Liczba mnoga
Przypadekr. męskoosobowy (jacy?)r. niemęskoosobowy (jakie?)
Mianownik = Wołaczduzidużedużedużeduże
Dopełniaczdużychdużychdużychdużychdużych
Celownikdużymdużymdużymdużymdużym
Biernikdużychdużedużedużeduże
Narzędnikdużymidużymidużymidużymidużymi
Miejscownikdużychdużychdużychdużychdużych

Odmiana przymiotników miękkotematowych

Liczba pojedyncza
Przypadekr. męski (jaki?)r. nijaki (jakie?)r. żeński (jaka?)
osobyzwierzętarzeczy
Mianownik = Wołaczwysokiwysokiwysokiwysokiewysoka
Dopełniaczwysokiegowysokiegowysokiegowysokiegowysokiej
Celownikwysokiemuwysokiemuwysokiemuwysokiemuwysokiej
Biernikwysokiegowysokiegowysokiwysokiewysoką
Narzędnikwysokimwysokimwysokimwysokimwysoką
Miejscownikwysokimwysokimwysokimwysokimwysokiej
Liczba mnoga
Przypadekr. męskoosobowy (jacy?)r. niemęskoosobowy (jakie?)
Mianownik = Wołaczwysocywysokiewysokiewysokiewysokie
Dopełniaczwysokichwysokichwysokichwysokichwysokich
Celownikwysokimwysokimwysokimwysokimwysokim
Biernikwysokichwysokiewysokiewysokiewysokie
Narzędnikwysokimiwysokimiwysokimiwysokimiwysokimi
Miejscownikwysokichwysokichwysokichwysokichwysokich

Stopniowanie przymiotników – regularne i nieregularne

Stopień wyższy i najwyższy przymiotników używamy wtedy, kiedy porównujemy rzeczy, ludzi lub sytuacje.

Stopień wyższy tworzymy za pomocą dla poszczególnych rodzajów odpowiednich sufiksów -szy (rodzaj męski) / -sza (rodzaj żeński) / -sze (rodzaj nijaki), które dołączamy do przymiotnika w stopniu równym.

Stopień najwyższy tworzymy za pomocą prefiksu naj- (wspólnego dla wszystkich rodzajów) dodanego do stopnia wyższego.

Regularne stopniowanie przymiotników

RodzajStopień równy (przymiotnik)Stopień wyższyStopień najwyższy
r. męskistary, ciekawy, nudny, ładnystarszy, ciekawszy, nudniejszy, ładniejszynajstarszy, najciekawszy, najnudniejszy, najładniejszy
r. żeńskistara, ciekawa, nudna, ładnastarsza, ciekawsza, nudniejsza, ładniejszanajstarsza, najciekawsza, najnudniejsza, najładniejsza
r. nijakistare, ciekawe, nudne, ładnestarsze, ciekawsze, nudniejsze, ładniejszenajstarsze, najciekawsze, najnudniejsze, najładniejsze

Struktura tematu przymiotnika i sposób tworzenia stopnia wyższego

jedna spółgłoska + -szy / -sza / -sze

młody → młodszymłoda → młodszamłode → młodsze
stary → starszystara → starszastare → starsze
ciekawy → ciekawszyciekawa → ciekawszaciekawe → ciekawsze
suchy → suchszysucha → suchszasuche → suchsze

dwie spółgłoski + -ejszy / -ejsza / -ejsze

nudny → nudniejszynudna → nudniejszanudne → nudniejsze
ładny → ładniejszyładna → ładniejszaładne → ładniejsze
ciepły → cieplejszyciepła → cieplejszaciepłe → cieplejsze
zimny → zimniejszyzimna → zimniejszazimne → zimniejsze

Alternacje w tematach przymiotników – stopniowanie regularne, syntetyczne

Alternacje w tematach z jedną spółgłoską
  • a : e → biały - bielszy - najbielszy
  • ą : ę → gorący - gorętszy - najgorętszy (+ c : t)
  • o : e → wesoły - weselszy - najweselszy (+ ł : l)
  • g : ż → długi - dłuższy - najdłuższy
  • ł : l → miły - milszy - najmilszy
  • n : ń → czerwony - czerwieńszy - najczerwieńszy
Alternacje w tematach z dwoma spółgłoskami
  • ł : l → ciepły - cieplejszy - najcieplejszy
  • n : ni → brudny - brudniejszy - najbrudniejszy
  • r : rz → mądry - mądrzejszy - najmądrzejszy
  • sn : śni → jasny - jaśniejszy - najjaśniejszy
  • w : wi → łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy
Alternacja s : ż
  • bliski - bliższy - najbliższy
  • niski - niższy - najniższy
  • wąski - wąższy - najwęższy (+ ą : ę)
  • wysoki - wyższy - najwyższy
Pomijanie -k- / -ek- / -ok- w temacie przymiotnika stopnia wyższego i najwyższego
  • brzydki - brzydszy - najbrzydszy
  • daleki - dalszy - najdalszy
  • szeroki - szerszy - najszerszy

Nieregularne stopniowanie przymiotników

RodzajStopień równy (przymiotnik)Stopień wyższyStopień najwyższy
r. męskidobry, zły, duży, małylepszy, gorszy, większy, mniejszynajlepszy, najgorszy, największy, najmniejszy
r. żeńskidobra, zła, duża, małalepsza, gorsza, większa, mniejszanajlepsza, najgorsza, największa, najmniejsza
r. nijakidobre, złe, duże, małelepsze, gorsze, większe, mniejszenajlepsze, najgorsze, największe, największe

Analityczne stopniowanie przymiotników

Analityczne stopniowanie przymiotników dotyczy przymiotników mających w podstawowej formie cztery sylaby i więcej. Stopień wyższy tworzymy za pomocą wyrazu bardziej, który dodajemy do przymiotnika w stopniu równym. Stopień najwyższy tworzymy za pomocą wyrazu najbardziej dodanego do stopnia wyższego.

Stopień wyższy

bardziej + stopień równy = stopień wyższy

Stopień równy (przymiotnik)Stopień wyższy
interesujący / -a / -ebardziej interesujący / -a / -e
komunikatywny / -a / -ebardziej komunikatywny / -a / -e
kompetentny / -a / -ebardziej kompetentny / -a / -e
sympatyczny / -a / -ebardziej sympatyczny / -a / -e
samodzielny / -a / -ebardziej samodzielny / -a / -e

Stopień najwyższy

najbardziej + stopień równy = stopień najwyższy

Stopień równy (przymiotnik)Stopień najwyższy
interesujący / -a / -enajbardziej interesujący / -a / -e
komunikatywny / -a / -enajbardziej komunikatywny / -a / -e
kompetentny / -a / -enajbardziej kompetentny / -a / -e
sympatyczny / -a / -enajbardziej sympatyczny / -a / -e
samodzielny / -a / -enajbardziej samodzielny / -a / -e

Stopień wyższy w porównaniach

W konstrukcjach porównawczych używamy stopnia wyższego przymiotnika. Używamy go w zdaniach, w których porównuje się dwa rzeczowniki, np.:

rzeczownik + czasownik + przymiotnik w stopniu wyższym + niż + rzeczownik

  • Nowy projekt jest lepszy niż stary.
  • Nowy rower jest gorszy niż stary.
  • Twoja praca jest bardziej kreatywna niż moja.
  • Praca Marcina jest bardziej inspirująca niż praca Beaty.

Przymiotniki odrzeczownikowe

Przymiotniki można utworzyć od innych części mowy (np. od rzeczownika, czasownika, przymiotnika). Od rzeczownika można utworzyć przymiotnik dodając przyrostek:

  • -owy: dom → domowy, jabłko → jabłkowy
  • -ny: dzień → dzienny, szkoła → szkolny
  • -ski: Polak → polski, Polka → polska, Kraków → krakowski
  • -cki: Katowice → katowicki

W przyrostku -ski może zachodzić wymiana głosek. Przyrostek -ski jest najczęściej dodawany do nazw własnych i osobowych, natomiast przyrostki -owy / -ny tworzą przymiotniki od rzeczowników pospolitych.

Przymiotniki złożone

Przymiotniki złożone to wyrazy pochodne, które powstały od dwóch przymiotników podstawowych, np. serowo-cebulowy, jabłkowo-bananowy, czerwono-niebieski. Np.:

Do piwa najlepsze są chipsy serowo-cebulowe.

Na deser będzie koktajl jabłkowo-bananowy.

Koszulki Francuzów są czerwono-niebieskie.

Przymiotniki złożone łączymy formantem -o-. Np.:

jasnobiały

językowo-kulturowy

Pisownia przymiotników złożonych

Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takie, w których główne znaczenie jest zawarte w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie, piszemy łącznie, np. odcień jasnobiały, kolor ciemnozielony, kościół rzymskokatolicki.

Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo, piszemy z łącznikiem (-), np. temat językowo-kulturowy, słownik polsko-francuski, koszulka czerwono-niebieska (wyznacznikiem formalnym może tu być spójnik i, który podstawiamy zamiast łącznika, np. koszulka czerwono-niebieska (koszulka czerwona i niebieska)).

wróć do początku