Al la enhavo

Gramatikaj genroj de la adjektivoj

Adjektivo estas fleksia parolparto, kiu difinas ecojn de vivaj estaĵoj, aferoj, nocioj kaj statoj. Adjektivojn oni deklinacias laŭ kazo, nombro kaj gramatika genro.

La pola lingvo havas en singularo tri genrojn de adjektivoj: vira, virina kaj neŭtra. En pluralo oni distingas du genrojn: vira persona kaj ne-vira persona (virina kaj neŭtra genro, aĵoj kaj bestoj de vira genro).

La plimulto da adjektivoj en nominativo ĉe singularo havas la sekvantajn finaĵojn:

  • La virgenraj adjektivoj finiĝas per -y/-i, ekzemple: mały, duży, biały / wysoki, niski, niebieski
  • La ingenraj adjektivoj finiĝas per -a, ekzemple: mała, duża, biała, wysoka, niska, niebieska
  • La neŭtragenraj adjektivoj finiĝas per -e, ekzemple: małe, duże, białe, wysokie, niskie, niebieskie
  • Vira persona genro finiĝas per -y/-i, ekzemple wysocy, niscy, niebiescy / mali, duzi, biali
  • Ne-vira persona genro finiĝas per -e, ekzemple małe, duże, białe, wysokie, niskie, niebieskie

La adjektivoj respondas al la demando:

  • Jaki on jest? / Jaki jest (ten) projekt? - Projekt jest nowy / stary / interesujący.
  • Jaka ona jest? / Jaka jest (ta) praca? - Praca jest kreatywna / inspirująca / nudna.
  • Jakie ono jest? / Jakie jest (to) biuro? - Biuro jest nowe / ładne.
  • Jacy oni są? / Jacy są (ci) pracownicy? - Pracownicy są nowi / kreatywni / dobrzy / wysocy.
  • Jakie one są? / Jakie są (te) dziewczyny / dzieci / zwierzęta / komputery? - Dziewczyny / Dzieci / Zwierzęta / Komputery są kreatywne / ładne / miłe / nowe / dobre / wysokie.
Singularo
vira genroina genroneŭtra genro
niski (k/g + i)niskaniskie (k/g +ie)
nowynowanowe
Pluralo
vira persona genrone-vira persona genro
niscy (k : c)niskie (k/g +ie)
nowinowe

Akordo de substantivo kun adjektivo

La adjektivo, determinanta la substantivon, akceptas finaĵon, konforma al la gramatika genro de la determinata substantivo. Ekzemple: stary komputer, nudny film, dobra strona internetowa, zła pogoda, ładne biuro, stare drzewo.

Deklinacio de adjektivoj, havantaj radikon, kiu finiĝas per malmola konsonanto

Singularo
Kazovira genro (jaki?)neŭtra genro (jakie?)ina genro (jaka?)
personojbestojaferoj
Nominativo = vokativodużydużydużydużeduża
Genitivodużegodużegodużegodużegodużej
Dativodużemudużemudużemudużemudużej
Akuzativodużegodużegodużydużedużą
Instrumentalodużymduż**ymvdużymdużymdużą
Lokativodużymdużymdużymdużymdużej
Pluralo
Kazovira persona genro (jacy?)ne-vira persona genro (jakie?)
Nominativo = vokativoduzidużedużedużeduże
Genitivodużychdużychdużychdużychdużych
Dativodużymdużymdużymdużymdużym
Akuzativodużychdużedużedużeduże
Instrumentalodużymidużymidużymidużymidużymi
Lokativodużychdużychdużychdużychdużych

Deklinacio de adjektivoj, havantaj radikon, kiu finiĝas per mola konsonanto

Singularo
Kazovira genro (jaki?)neŭtra genro (jakie?)ina genro (jaka?)
personojbestojaferoj
Nominativo = vokativowysokiwysokiwysokiwysokiewysoka
Genitivowysokiegowysokiegowysokiegowysokiegowysokiej
Dativowysokiemuwysokiemuwysokiemuwysokiemuwysokiej
Akuzativowysokiegowysokiegowysokiwysokiewysoką
Instrumentalowysokimwysokimwysokimwysokimwysoką
Lokativowysokimwysokimwysokimwysokimwysokiej
Pluralo
Kazovira persona genro (jacy?)ne-vira persona genro (jakie?)
Nominativo = vokativowysocywysokiewysokiewysokiewysokie
Genitivowysokichwysokichwysokichwysokichwysokich
Dativowysokimwysokimwysokimwysokimwysokim
Akuzativowysokichwysokiewysokiewysokiewysokie
Instrumentalowysokimiwysokimiwysokimiwysokimiwysokimi
Lokativowysokichwysokichwysokichwysokichwysokich

Regula kaj neregula gradigoj de adjektivoj

La komparativon kaj la superlativon oni uzas tiam, kiam oni komparas aferojn, homojn/personojn aŭ situaciojn.

La komparativon oni formas helpe de la respektivaj por ĉiu genro sufiksoj -szy (vira genro)/-sza (ina genro)/-sze (neŭtra genro), kiujn oni aldonas al la pozitivo de adjektivo.

La superlativon oni formas helpe de la prefikso naj- (komuna por ĉiuj genroj), kiun oni aldonas al la komparativo.

Regula gradigo de adjektivoj

GenroLa unua grado (adjektivo)La dua gradoLa tria grado
vira genrostary, ciekawy, nudny, ładnystarszy, ciekawszy, nudniejszy, ładniejszynajstarszy, najciekawszy, najnudniejszy, najładniejszy
ina genrostara, ciekawa, nudna, ładnastarsza, ciekawsza, nudniejsza, ładniejszanajstarsza, najciekawsza, najnudniejsza, najładniejsza
neŭtra genrostare, ciekawe, nudne, ładnestarsze, ciekawsze, nudniejsze, ładniejszenajstarsze, najciekawsze, najnudniejsze, najładniejsze

Strukturo de la adjektiva radiko kaj formado de komparativo

unu konsonanto + -szy / -sza / -sze

młody → młodszymłoda → młodszamłode → młodsze
stary → starszystara → starszastare → starsze
ciekawy → ciekawszyciekawa → ciekawszaciekawe → ciekawsze
suchy → suchszysucha → suchszasuche → suchsze

du konsonantoj + -ejszy / -ejsza / -ejsze

nudny → nudniejszynudna → nudniejszanudne → nudniejsze
ładny → ładniejszyładna → ładniejszaładne → ładniejsze
ciepły → cieplejszyciepła → cieplejszaciepłe → cieplejsze
zimny → zimniejszyzimna → zimniejszazimne → zimniejsze

Ŝanĝoj en la adjektivaj radikoj – regula, sinteza gradigo

Ŝanĝoj en radikoj, havantaj unu konsonanton
  • a : e → biały - bielszy - najbielszy
  • ą : ę → gorący - gorętszy - najgorętszy (+ c : t)
  • o : e → wesoły - weselszy - najweselszy (+ ł : l)
  • g : ż → długi - dłuższy - najdłuższy
  • ł : l → miły - milszy - najmilszy
  • n : ń → czerwony - czerwieńszy - najczerwieńszy
Ŝanĝoj en radikoj, havantaj du konsonantojn
  • ł : l → ciepły - cieplejszy - najcieplejszy
  • n : ni → brudny - brudniejszy - najbrudniejszy
  • r : rz → mądry - mądrzejszy - najmądrzejszy
  • sn : śni → jasny - jaśniejszy - najjaśniejszy
  • w : wi → łatwy - łatwiejszy - najłatwiejszy
Ŝanĝo s : ż
  • bliski - bliższy - najbliższy
  • niski - niższy - najniższy
  • wąski - wąższy - najwęższy (+ ą : ę)
  • wysoki - wyższy - najwyższy
Forigo de -k- / -ek- / -ok- en la radiko de adjektivo en komparativo kaj en superlativo
  • brzydki - brzydszy - najbrzydszy
  • daleki - dalszy - najdalszy
  • szeroki - szerszy - najszerszy

Neregula gradigo de adjektivoj

GenroLa unua grado (adjektivo)La dua gradoLa tria grado
vira genrodobry, zły, duży, małylepszy, gorszy, większy, mniejszynajlepszy, najgorszy, największy, najmniejszy
ina genrodobra, zła, duża, małalepsza, gorsza, większa, mniejszanajlepsza, najgorsza, największa, najmniejsza
neŭtra genrodobre, złe, duże, małelepsze, gorsze, większe, mniejszenajlepsze, najgorsze, największe, największe

Analiza gradigo de adjektivoj

La analiza gradigo de adjektivoj koncernas la adjektivojn, kiuj havas kvar aŭ pli da silaboj. La komparativon oni formas helpe de la vorto bardziej, kiun oni aldonas al la adjektivo en pozitivo (al la baza formo). La superlativon oni formas helpe de la vorto najbardziej, kiun oni aldonas al la komparativo.

La dua grado

bardziej + pozitivo = komparativo

La unua grado (adjektivo)La dua grado
interesujący / -a / -ebardziej interesujący / -a / -e
komunikatywny / -a / -ebardziej komunikatywny / -a / -e
kompetentny / -a / -ebardziej kompetentny / -a / -e
sympatyczny / -a / -ebardziej sympatyczny / -a / -e
samodzielny / -a / -ebardziej samodzielny / -a / -e

La tria grado

najbardziej + pozitivo = superlativo

La unua grado (adjektivo)La tria grado
interesujący / -a / -enajbardziej interesujący / -a / -e
komunikatywny / -a / -enajbardziej komunikatywny / -a / -e
kompetentny / -a / -enajbardziej kompetentny / -a / -e
sympatyczny / -a / -enajbardziej sympatyczny / -a / -e
samodzielny / -a / -enajbardziej samodzielny / -a / -e

Superlativo en komparoj

En komparaj kunmetaĵoj oni uzas la superlativon de adjektivo. Oni uzas ĝin en frazoj, en kiuj oni komparas du substantivojn, ekzemple:

substantivo + verbo + adjektivo en komparativo + niż + substantivo

  • Nowy projekt jest lepszy niż stary.
  • Nowy rower jest gorszy niż stary.
  • Twoja praca jest bardziej kreatywna niż moja.
  • Praca Marcina jest bardziej inspirująca niż praca Beaty.

Substantivdevenaj adjektivoj

Oni povas krei adjektivojn el aliaj parolpartoj/vortospecoj (ekz. el substantivo, verbo, adjektivo). El substantivo oni povas krei adjektivon, aldonante la jenajn sufiksojn:

  • -owy: dom → domowy, jabłko → jabłkowy
  • -ny: dzień → dzienny, szkoła → szkolny
  • -ski: Polak → polski, Polka → polska, Kraków → krakowski
  • -cki: Katowice → katowicki

La sufikso -ski povas enhavi interŝanĝon de sonoj. La sufikso -ski estas plej ofte aldonita al propraj kaj personaj nomoj, dum sufiksoj -owy / -ny formas adjektivojn el komunaj substantivoj.

Kunmetitaj adjektivoj

Kunmetitaj adjektivoj estas derivitaj vortoj, kiuj estas formitaj el du bazaj adjektivoj, ekz. serowo-cebulowy, jabłkowo-bananowy, czerwono-niebieski. Ekzemple:

Do piwa najlepsze są chipsy serowo-cebulowe.

Na deser będzie koktajl jabłkowo-bananowy.

Koszulki Francuzów są czerwono-niebieskie.

Kunmetitaj adjektivoj estas kunigitaj kun la formo -o-. Ekzemple:

jasnobiały

językowo-kulturowy

Literumo de kunmetitaj adjektivoj

Adjektivoj kunmetitaj de neegalaj signifopartoj, t.e. tiuj, en kiuj la ĉefa signifo estas enhavita en la dua parto, dum la unua parto difinas tiun signifon pli proksime, estas skribitaj kune, ekz. odcień jasnobiały, kolor ciemnozielony, kościół rzymskokatolicki.

Adjektivoj kunmetitaj de du elementoj de egalsignifo estas skribitaj kun streketo (-), ekz. temat językowo-kulturowy, słownik polsko-francuski, koszulka czerwono-niebieska (la formala determinanto povas esti la konjunkcio i, kiu estas anstataŭita por la streketo, ekz. koszulka czerwono-niebieska (koszulka czerwona i niebieska)).

Reen al la supro