Gramatikaj genroj de la substantivoj
Substantivo estas fleksebla vortspeco, kiu signigas nomojn de aĵoj, objektoj, lokoj kaj personoj. Substantivon oni deklinacias per nombro kaj kazo. Substantivo havas genrojn.
La pola havas tri genrojn en singularo: vira (
La plimulto da substantivoj havas la sekvantajn finaĵojn en singulara nominativo:
- Substantivoj el vira genro finiĝas je konsonanto (ekz.
syn, pies, brat ). - Substantivoj el ina genro finiĝas je
-a (ekz.mama, ulica, córka ). - Substantivoj el neŭtra genro finiĝas je
-o (ekz.kino, auto, nazwisko ) aŭ-e (mieszkanie, spotkanie ).
Nombro de la substantivoj
La substantivoj povas havi formojn en singularo aŭ en pluralo.
Oni ozas la singularon, kiam oni parolas pri unu afero (ekz.
Oni uzas la pluralon, kiam oni parolas pri pluraj aferoj (ekz.
Iuj substantivoj havas nur pluralan formon (ekz.
Deklinacio de la substantivoj
En la pola lingvo estas sep kazoj: nominativo, genitivo, dativo, akuzativo, instrumentalo, lokativo kaj vokativo. Oni difinas la kazon per la helpo de demandoj.
Singularo
Genro | vira vivanta ( | vira nevivanta ( | ina ( | neŭtra ( |
---|---|---|---|---|
Nominativo | ||||
Genitivo | ||||
Dativo | ||||
Akuzativo | ||||
Instrumentalo | ||||
Lokativo | ||||
Vokativo |
Pluralo
Genro | vira persona ( | ne-vira persona ( |
---|---|---|
Nominativo | ||
Genitivo | ||
Dativo | ||
Akuzativo | ||
Instrumentalo | ||
Lokativo | ||
Vokativo |
Nominativo
La nominativo estas la baza formo de substantivo. En la frazo la nominativo funkcias ĉiam sen prepozicio. Ĝi respondas al la demandoj:
La plimulto da substantivoj en nominativo ĉe singularo kaj pluralo havas la sekvantajn finaĵojn:
- La virgenraj substantivoj finiĝas per konsonanto (ekzemple
syn, pies, brat ). - La ingenraj substantivoj finiĝas per
-a (ekzemplemama, ulica, córka ). - La neŭtragenraj substantivoj finiĝas per
-o (ekzemplekino, auto, nazwisko ) aŭ-e (mieszkanie, spotkanie ).
Iuj substantivoj en nominativo ĉe singularo havas nekutimajn finaĵojn:
- la finaĵo
-a aperas ankaŭ ĉe virgenraj substantivoj (ten kolega, mężczyzna, dentysta ), - la finaĵo
–ę aperas ĉe neŭtragenraj substantivoj (to imię, kurczę ), - ingenraj substantivoj povas finiĝi per konsonanto (
ta krew, kość ).
Genitivo
La genitivon oni uzas post prepozicioj:
Iuj verboj (ekz.
Iuj substantivoj de nevivanta vira genro havas en la dua kazo de singularo finaĵon
Moviĝanta E
Ĉe iuj substantivoj dum deklinacio oni ŝanĝas radikon de vorto (ekzemple
La substantivoj en pluralo, kiuj en singularo estas de ina aŭ neŭtra genroj, en genitivo havas la tiel nomatan nulan finaĵon. Se en la fino de vorto staras du konsonantoj, inter ilin oni starigas la vokalon
Dativo
Prepozicioj, kun kiuj oni uzas la dativon:
Kun la tria kazo estas ligitaj ekzemple jenaj verboj:
En la pola lingvo la tria kazo havas jenajn finaĵojn: en la vira genro
Atenton! Ŝanĝo de fonemoj:
- ch + e = sze (
mucha → musze ) - d + e = dzie (
woda → wodzie ) - g + e = dze (
kolega → koledze ) - k + e = ce (
matka → matce ) - r + e = rze (
siostra → siostrze ) - zd + e = ździe (
gwiazda → gwieździe ) - dz → g (
koledzy → kolegom ) - ć → t (
klienci → klientom )
Akuzativo
La akuzativon oni uzas post prepozicioj:
Formojn de la kvara kazo oni uzas post tiaj verboj kiel ekzemple:
Ĉe deklinacio de kelkaj substantivoj ŝanĝiĝas fonemo en la vortradiko (ekzemple
Instrumentalo
La instrumentalo estas uzata post la prepozicioj:
Lokativo
La lokativon oni uzas post la sekvantaj prepozicioj:
Substantivoj kun la radiko finita per malmola konsonanto havas finaĵon en la sesa kazo
Substantivoj de neŭtra kaj vira genroj kun la radiko finita per mola konsonanto aŭ radiko finita per
Iuj substantivoj en la virina genro havas finaĵon
Atenton! Šanĝo de fonemoj:
- ch + e = sze (
mucha →o musze ) - d + e = dzie (
woda →w wodzie ) - g + e = dze (
noga →o nodze ) - k + e = ce (
matka →o matce ) - ł + e = le (
stół →na stole ) - r + e = rze (
rower →na rowerze ) - sł + e = śle (
krzesło →na krześle ) - st + e = ście (
miasto →w mieście ) - t + e = cie (
uniwersytet – na uniwersytecie ) - zd + e = ździe (
gwiazda →o gwieździe )
Vokativo
La vokativon oni uzas, kiam oni parolas al iu per ties propra nomo.
Verbigitaj substantivoj
Substantivoj, kiuj nomas agadojn kaj statojn, estas verbigitaj substantivoj. Oni formas ilin ĉe plimulto de verboj per forigo de finaĵo de verbo kaj aldono de sufikso
budować – budowanie biegać – bieganie projektować – projektowanie
chodzić – chodzenie robić – robienie mówić – mówienie
być – bycie pić – picie myć – mycie
Formado de virinaj nomoj
El plimulto de substantivoj de vira genro oni formas substantivojn de virina genro per sufikso
vira genro | ina genro |
---|---|
En la pola lingvo oni ne formas virinajn ekvivalentojn el iuj vortoj de vira genro. Tio koncernas akademiajn titolojn, iujn profesiojn kaj laborpostenojn. La nomon en la vira genro oni kompletigas per substantivo
vira genro | ina genro |
---|---|
En afiŝoj kaj aliaj specoj de komunikadaj situacioj nomoj de laborpostenoj povas koncerni ambaŭ seksojn malgraŭ tio, ke eblas fari virinan ekvivalenton el vira nomo, ekzemple