Dovršni in nedovršni glagoli

Nedoločnik je nedoločna glagolska oblika, ki se v poljščini končuje na –ć ali –c, na primer jechać, lubić, móc, pomóc.

Glagoli se v poljščini delijo na dovršne in nedovršne. Po nedovršnih glagolih se sprašujemo co robić? in izražajo neomejenost v trajanju, npr. czytać, organizować, sprzątać. Po dovršnih glagolih se vprašamo co zrobić? izražajo omejenost v trajanju in prikazujejo dejanje kot dogodek ali kot rezultat, npr. przeczytać, zorganizować, sprzątnąć

Večina glagolov tvori vidske pare, v katerih je en glagol nedovršni, drug pa dovršni.

Nedovršni in dovršni glagoli v vidskih parih se lahko med seboj razlikujejo.

• Dovršne glagole najpogosteje tvorimo iz nedovršnih in jim dodajamo predpone wy-, z/s-, po-, za-, u-, na-, prze-, na primer –pić – wypić, jeść – zjeść, jechać – pojechać.
• Nedovršni in dovršni glagoli se redko razlikujejo priponami. Nedovršni glagoli se ponavadi končajo na -ać, -ować, -awa, dovršni glagoli pa na -ić/yć, -ać, -nąć, na primer wkupować – kupić, sprzątać – sprzątnąć. Pogosto prihaja do različnih sprememb v okviru osnove, na primer –otwierać – otworzyć, dawać – dać, spotykać się – spotkać się, wracać – wrócić.
• Včasih nedovršni in dovršni glagoli imajo različne korene, npr. brać – wziąć, oglądać – obejrzeć, mówić – powiedzieć, widzieć – zobaczyć .

Nekateri glagoli nimajo dovršnih oblik, npr. móc, musieć, wiedzieć, pracować, studiować, siedzieć, stać.

Nedovršni glagoli poznajo vse tri čase: sedanjik, preteklik in prihodnjik, dovršni glagoli pa samo pretekli in prihodnjik.

Osebne glagolske oblike

Glagoli v poljščini poznajo tri osebe v ednini in množini, katerim odgovarjajo določeni osebni zaimki.

Zaimki prve in druge osebe se v povedi pogosto izpustijo, kajti glagolski končnici jasno označujejo, za katero osebo gre, npr. idziesz (vi), czytaliśmy (mi).

Zaimkom v tretji osebi lahko določimo različne spole. Od glagola zahtevajo ustrezno spolno obliko: v ednini - on mówił (moški spol), ona mówiła (ženski spol), ono mówiło (srednji spol) in v množini - oni mówili (moškoosebni spol), one mówiły (nemoškoosebni spol).

Zaimek oni se uporablja namesto samostalnikov, ki poimenujejo moške ali osebe drugih spolov, npr. Oni (chłopcy) biegali po podwórku. Oni (pasażerowie) wysiadają z pociągu. Zaimek one se uporablja za samostalnike ženskega spola, otroke, živali, predmete in pojave, npr. One (kobiety) wsiadają do samolotu. One (książki) leżały na stole.

Vljudnostni zaimki pan / pani se vežejo z glagoli v tretji osebi ednine in państwo v tretji osebi množine, npr. Czy pani wybrała kolor? Państwo mogą kupić ten komputer.

Pregibanje glagolov glede na osebo se imenuje spreganje.

Sedanjik - sklanjanje -ę, -esz

Glagoli v poljščini poznajo tri čase: sedanjik, preteklik in prihodnjik.

Sedanjik izraža dejanje v trenutku govorjenja ali pa pomeni brezčasnost, npr. Magda czyta ogłoszenia. Filip często chodzi do kina. Kraków leży na południu Polski.

V sedanjiku se glagoli spregajo v skladu s tremi shemami, ki jih določimo na podlagi končnic prve in druge osebe ednine.

Kot –ę, -esz se spregajo glagoli z različnimi končnicami, npr. pisać, nieść, pić, myć, pracować, dawać.

• Glagoli, ki se spregajo kot –ę, -esz pogosto imajo v sedanjiku drugačno osnovo kot nedoločnik, npr. pracować – pracuje, dawać – daje, brać – bierze.
• Pri enozložnih glagolih, na primer myć (się), żyć, pić, se v vseh osebnih glagolskih oblikah, med osnovo in končnico, vrine glas j, na primer myć – myje, pić – pije.
• V primeru glagolov, ki se končajo z –ować, npr. pracować, studiować, kupować, fotografować, malować, budować, se pripona –owa- nadomesti z –uj-, npr. studiuję, pracujesz, kupuje, fotografujemy, malujecie, budują.
• V primeru glagolov, ki se končajo na –wać, npr. dawać, wstawać, poznawać, szanować, se pripona –wa- nadomesti z –j-, npr. daję, wstajesz, poznaje, szanujemy.
• Nekateri glagoli imajo v sedanjiku dve različni osnovi: prva (se konča s trdim soglasnikom) v prvi osebi ednine (niosę) in tretji osebi množine (niosą) in druga (se konča z mehkim soglasnikom) v preostalih oblikah (niesiesz, niesie, niesiemy, niesiecie).

Sedanjik - sklanjanje -ę, -isz/ysz

Kot -ę, -isz/ysz se spregajo glagoli, ki se končajo z –ić, -yć, -eć, na primer mówić, lubić, uczyć się, tańczyć, myśleć, widzieć, słyszeć.

Sedanjik - sklanjanje -m, -sz

Kot -m, -sz se spregajo glagoli, ki se končajo z -ać ali -eć, na primer czytać, mieszkać, nazywać się, przepraszać, rozmawiać, umieć, rozumieć.

V primeru teh glagolov, se v tretji osebi množine, pred končnico -ą, pojavi soglasnik -j-, ki loči dva samoglasnika, npr. czytać – czytają, umieć – umieją.

Sedanjik - nepravilni glagoli

Številni glagoli imajo različne sedanjiške in nedoločnike oblike, npr. być – jest, iść – idzie, wiedzieć – wie. V mnogih glagolih prihaja v sedanjiku do premene soglasnikov d : dz, r : rz, g : ż, dż : dź, na primer idę – idziesz, mogę – możesz, biorę – bierzesz, jeżdże – jedździsz. Oblike nekaterih glagolov se je treba naučiti na pamet.

Preteklik

Preteklik izraža dejanje ali stanje, ki se je zgodilo v preteklosti, npr. Beata była chora. Magda i córka robiły zakupy. Marcin i Filip spotkali się u Beaty.

Vsi glagoli (nedovršni in dovršni) tvorijo preteklik, npr. Wczoraj czytałem książkę. Wczoraj przeczytałem książkę.

Glagoli v pretekliku se razlikujejo glede na spol. V ednini razlikujemo tri spole: moški, ženski in srednji (v srednjem spolu se uporablja le 3. oseba), na primer chłopiec biegał, dziewczynka śpiewała, dziecko bawiło się. V množini razlikujemo dva spola: moškoosebni in nemoškoosebni. Moškoosebne oblike uporabljamo za označevanje dejavnosti, ki jih opravljajo moški ali osebe različnih spolov, na primer panowie odpoczywali, nauczyciele pracowali, dziewczynki i chłopcy biegali. V drugih primerih, tj. kadar se dejavnost ali stanje nanaša na ženske, otroke, živali, rastline, stvari, uporabljamo oblike nemoškoosebnega spola, na primer kobiety rozmawiały, dzieci bawiły się, psy leżały, kwiaty rosły, samochody jechały.

Preteklik tvorimo iz nedoločniške osnove (tako, da odvzamemo končnice -ć ali -c), s pomočjo pripone ł in končnic, ki označujejo spol:

glagolska osnova + pripona, ki označuje preteklik ł + končnica, ki označuje spol in osebo

Ednina

Množina

V množini ima moškoosebni spol oblike, ki vsebujejo soglasnik l: -liśmy, -liście, -li, nemoškoosebni spol - oblike s soglasnikom ł: -łyśmy, -łyście, -ły.

czytać, kupować

Ednina

Množina

V primeru glagolov, ki se končajo z -eć, na primer mieć, woleć, widzieć, lecieć, rozumieć, se e zamenja z a v vseh oblikah glagola (razen moškoosebnega spola).

mieć, rozumieć

Ednina

Množina

V primeru glagolov, ki se končajo z -ść, npr. nieść, przynieść, wieźć, se e zamenja z o v vseh oblikah glagola (razen moškoosebnega spola). V tretji osebi moškega spola se o zamenja z ó.

przynieść, wieźć

Ednina

Množina

Nepravilna glagolska oblika preteklika je značilna za glagol iść in druge iz njega izpeljane glagole s predponami od-, z-, po-, przy-, prze-, w-, wy- npr. wejść, wyjść, przyjść, pójść, odejść.

iść, przyjść

Ednina

Množina

Končnice v pretekliku so premične, kar pomeni, da jih lahko ločimo od osnove in povezujemo z drugo besedo, ki se nahaja pred glagolom. Na primer:

Kiedy przyjechaliśmy do domu, było już późno. ali Kiedyśmy przyjechali do domu, było już późno.

Czy o tym pomyślałeś? ali Czyś o tym pomyślał?

Prihodnjik

Prihodnjik izraža dejanje, ki se bo zgodilo v prihodnosti. Poljski nedovršni in dovršni glagoli, imajo v prihodnjiku različne oblike. Za nedovršne glagole v prihodnjiku je značilna sledeča oblika npr. Jutro Beata będzie pracować nad nowym projektem. W niedzielę będę miała gości. za dovršne glagole pa sledeča, npr. Wieczorem pójdziemy na koncert. Za tydzień Magda i córka pojadą nad morze.

Zloženo obliko prihodnjika tvorimo iz nedovršnih glagolov na dva načina:

• pomožni glagol być ​​v ustrezni osebni obliki v pretekliku + nedoločnik.

  Oseba	Czasownik posiłkowy być	czytać	pracować
  ja	będę	będę czytać	będę pracować
  ty	będziesz	będziesz czytać	będziesz pracować
  on/ona/ono pan/pani	będzie	będzie czytać	będzie pracować
  my	będziemy	będziemy czytać	będziemy pracować
  wy	będziecie	będziecie czytać	będziecie pracować
  oni/one państwo	będą	będą czytać	będą pracować

• pomožni glagol być ​​v ustrezni osebni obliki prihodnjika + tretja oseba ednine v pretekliku, moškega in ženskega spola (v tretji osebi tudi srednjega spola), v množini pa moškoosebnega in nemoškoosebnega spola.

  Ednina

  Oseba	Czasownik posiłkowy być	moški spol	ženski spol	srednji spol
  ja	będę	będę czytał	będę czytała	-
  ty	będziesz	będziesz czytał	będziesz czytała	-
  on/ona/ono pan/pani	będzie	będzie czytał	będzie czytała	będzie czytało

  Množina

  Oseba	Czasownik posiłkowy być	moškoosebni spol	nemoškoosebni spol
  my	będziemy	będziemy czytali	będziemy czytały
  wy	będziecie	będziecie czytali	będziecie czytały
  oni/one państwo	będą	będą czytali	będą czytały

Naklonski glagoli móc, chcieć, musieć se v prihodnjiku spregajo samo sledeče: glagol być v prihodnjiku + tretja oseba ednine ali množine v pretekliku, npr. Jutro będę musiał długo pracować. Czy będziecie chcieli tam pojechać? Ona będzie mogła to zrobić.

Czas przyszły prosty

Prihodnjik tvorimo iz nedovršnih glagolov. Takšne oblike imajo končnico sedanjika (glej sedanjik), vendar pomenijo dejanje ali stanje v prihodnjiku, npr. Jutro spotkamy się na kawę. Za tydzień Filip pojedzie na wycieczkę rowerową.

Velelnik

Velelnik je glagolska oblike, ki v neformalnih odnosih izraža poziv, prošnjo, zapoved. Ker so tovrstne izjave naslovljene neposredno na prejemnika, se velelnik uporablja le za: druga osebo ednine (ti), prvo in drugo osebo množine (mi, vi).

Osnovna oblika velelnika je druga oseba ednine, kateri v množini dodajamo končnice, ki zaznamujejo osebo -my in -cie, na primer pisz – piszmy – piszcie, przypomnij – przypomnijmy – przypomnijcie, czytaj – czytajmy – czytajcie.

V primeru glagolov, ki se spregajo kot –ę, -esz in –ę, -isz/ysz drugo osebo ednine tvorimo iz druge osebe ednine v sedanjiku, tako da odstranimo osebno končnico -esz, -isz/ysz.

• Če se osnova, po odstranitvi končnice, konča z enim soglasnikom, potem ima druga oseba velelnika obliko brez končnice, npr. pisz(esz) → pisz, pracuj(esz) → pracuj, niesi(esz) → nieś, mów(isz) → mów, ucz(ysz) się → ucz się, idzi(esz) → idź.
• Če se osnova, po odstranitvi končnice, konča z dvema soglasnikoma, potem drugi osebi velelnika običajno dodamo končnico -ij, na primer przypomn(isz) → przypomnij, sprzątni(esz) → sprzątnij.

V primeru glagolov, ki se spregajo kot –m, -sz, drugo osebo ednine tvorimo iz tretje osebe množine, tako da odstranimo končnico –ą, na primer czytaj(ą) → czytaj, słuchaj(ą) → słuchaj, jedz(ą) → jedz, wiedz(ą) → wiedz.

Nekateri glagoli imajo v drugi osebi velelnika, nepravilno obliko ki si jo je treba zapomniti, npr. być – bądź, mieć – miej, wziąć – weź.

V formalnih (uradnih) odnosih, kadar nekoga nagovarjamo s pomočjo zaimkov pan/pani, pozive, zahteve in ukaze oblikujemo na drugačen način.

• Uporabljamo členek niech in tretjo osebo ednine ali množine v sedanjiku, npr. Niech pan czyta dalej. Teraz niech pani mówi. Niech państwo posłuchają tej piosenki.
• Uporabljamo obliko proszę in nedoločnik, npr. Proszę czytać dalej. Teraz proszę mówić. Proszę posłuchać tej piosenki.

Pogojni naklon

V pogojnem naklonu glagol označuje dejanje, ki se lahko zgodi pod določenimi pogoji ali pa izraža prošnjo.

V pogojnem naklonu se glagoli nastopajo: v ednini v moškem in ženskem spolu (v tretji osebi - tudi v srednjem spolu), v množini pa - v moškoosebnem in nemoškoosebnem spolu.

Ednina

Množina

Pogojni naklon tvorimo iz pretekle oblike glagola v tretji osebi in ločenega členka -by, v prvi in ​​drugi osebi dodajamo tudi osebilo: -m, -ś, -śmy, -ście, na primer mógłbym, mógłbyś, moglibyśmy, moglibyście.

Končnice v pogojnem naklonu se spreminjajo, lahko jih uporabljamo pred glagolom, zelo se pogosto povezujejo z veznikom, npr. Byłoby dobrze, gdybym wróciła jeszcze dziś. Czybyś mógł otworzyć okno?