Dovršni in nedovršni glagoli

Nedoločnik je nedoločna glagolska oblika, ki se v poljščini končuje na –ć ali –c, na primer jechać, lubić, móc, pomóc.

Glagoli se v poljščini delijo na dovršne in nedovršne. Po nedovršnih glagolih se sprašujemo co robić? in izražajo neomejenost v trajanju, npr. czytać, organizować, sprzątać. Po dovršnih glagolih se vprašamo co zrobić? izražajo omejenost v trajanju in prikazujejo dejanje kot dogodek ali kot rezultat, npr. przeczytać, zorganizować, sprzątnąć

Večina glagolov tvori vidske pare, v katerih je en glagol nedovršni, drug pa dovršni.

Nedovršni in dovršni glagoli v vidskih parih se lahko med seboj razlikujejo.

• Dovršne glagole najpogosteje tvorimo iz nedovršnih in jim dodajamo predpone wy-, z/s-, po-, za-, u-, na-, prze-, na primer –pić – wypić, jeść – zjeść, jechać – pojechać.
• Nedovršni in dovršni glagoli se redko razlikujejo priponami. Nedovršni glagoli se ponavadi končajo na -ać, -ować, -awa, dovršni glagoli pa na -ić/yć, -ać, -nąć, na primer wkupować – kupić, sprzątać – sprzątnąć. Pogosto prihaja do različnih sprememb v okviru osnove, na primer –otwierać – otworzyć, dawać – dać, spotykać się – spotkać się, wracać – wrócić.
• Včasih nedovršni in dovršni glagoli imajo različne korene, npr. brać – wziąć, oglądać – obejrzeć, mówić – powiedzieć, widzieć – zobaczyć .

Nekateri glagoli nimajo dovršnih oblik, npr. móc, musieć, wiedzieć, pracować, studiować, siedzieć, stać.

Nedovršni glagoli poznajo vse tri čase: sedanjik, preteklik in prihodnjik, dovršni glagoli pa samo pretekli in prihodnjik.

Tvorjenje glagolov s predpono

S predpono lahko spremenimo pomen glagola. Pomen glagola je odvisen od predpone. Npr.:

wyjechać - Rok temu wyjechaliśmy do Polski.

Predpona wy- pomeni spremembo smeri ali izvršitev določenega dejanja.

pojechać - Na urlop pojedziemy do parku narodowego.

Predpona po- pomeni poznejši čas opravljanja določenega dejanja do določenega trenutka.

przyjechać - Marta przyjedzie samochodem.

Predpona przy- pomeni določeno namero.

Osebne glagolske oblike

Glagoli v poljščini poznajo tri osebe v ednini in množini, katerim odgovarjajo določeni osebni zaimki.

Zaimki prve in druge osebe se v povedi pogosto izpustijo, kajti glagolski končnici jasno označujejo, za katero osebo gre, npr. idziesz (vi), czytaliśmy (mi).

Zaimkom v tretji osebi lahko določimo različne spole. Od glagola zahtevajo ustrezno spolno obliko: v ednini - on mówił (moški spol), ona mówiła (ženski spol), ono mówiło (srednji spol) in v množini - oni mówili (moškoosebni spol), one mówiły (nemoškoosebni spol).

Zaimek oni se uporablja namesto samostalnikov, ki poimenujejo moške ali osebe drugih spolov, npr. Oni (chłopcy) biegali po podwórku. Oni (pasażerowie) wysiadają z pociągu. Zaimek one se uporablja za samostalnike ženskega spola, otroke, živali, predmete in pojave, npr. One (kobiety) wsiadają do samolotu. One (książki) leżały na stole.

Vljudnostni zaimki pan / pani se vežejo z glagoli v tretji osebi ednine in państwo v tretji osebi množine, npr. Czy pani wybrała kolor? Państwo mogą kupić ten komputer.

Pregibanje glagolov glede na osebo se imenuje spreganje.

Sedanjik - sklanjanje -ę, -esz

Glagoli v poljščini poznajo tri čase: sedanjik, preteklik in prihodnjik.

Sedanjik izraža dejanje v trenutku govorjenja ali pa pomeni brezčasnost, npr. Magda czyta ogłoszenia. Filip często chodzi do kina. Kraków leży na południu Polski.

V sedanjiku se glagoli spregajo v skladu s tremi shemami, ki jih določimo na podlagi končnic prve in druge osebe ednine.

Kot –ę, -esz se spregajo glagoli z različnimi končnicami, npr. pisać, nieść, pić, myć, pracować, dawać.

• Glagoli, ki se spregajo kot –ę, -esz pogosto imajo v sedanjiku drugačno osnovo kot nedoločnik, npr. pracować – pracuje, dawać – daje, brać – bierze.
• Pri enozložnih glagolih, na primer myć (się), żyć, pić, se v vseh osebnih glagolskih oblikah, med osnovo in končnico, vrine glas j, na primer myć – myje, pić – pije.
• V primeru glagolov, ki se končajo z –ować, npr. pracować, studiować, kupować, fotografować, malować, budować, se pripona –owa- nadomesti z –uj-, npr. studiuję, pracujesz, kupuje, fotografujemy, malujecie, budują.
• V primeru glagolov, ki se končajo na –wać, npr. dawać, wstawać, poznawać, szanować, se pripona –wa- nadomesti z –j-, npr. daję, wstajesz, poznaje, szanujemy.
• Nekateri glagoli imajo v sedanjiku dve različni osnovi: prva (se konča s trdim soglasnikom) v prvi osebi ednine (niosę) in tretji osebi množine (niosą) in druga (se konča z mehkim soglasnikom) v preostalih oblikah (niesiesz, niesie, niesiemy, niesiecie).

Sedanjik - sklanjanje -ę, -isz/ysz

Kot -ę, -isz/ysz se spregajo glagoli, ki se končajo z –ić, -yć, -eć, na primer mówić, lubić, uczyć się, tańczyć, myśleć, widzieć, słyszeć.

Sedanjik - sklanjanje -m, -sz

Kot -m, -sz se spregajo glagoli, ki se končajo z -ać ali -eć, na primer czytać, mieszkać, nazywać się, przepraszać, rozmawiać, umieć, rozumieć.

V primeru teh glagolov, se v tretji osebi množine, pred končnico -ą, pojavi soglasnik -j-, ki loči dva samoglasnika, npr. czytać – czytają, umieć – umieją.

Sedanjik - nepravilni glagoli

Številni glagoli imajo različne sedanjiške in nedoločnike oblike, npr. być – jest, iść – idzie, wiedzieć – wie. V mnogih glagolih prihaja v sedanjiku do premene soglasnikov d : dz, r : rz, g : ż, dż : dź, na primer idę – idziesz, mogę – możesz, biorę – bierzesz, jeżdże – jedździsz. Oblike nekaterih glagolov se je treba naučiti na pamet.

Preteklik

Preteklik izraža dejanje ali stanje, ki se je zgodilo v preteklosti, npr. Beata była chora. Magda i córka robiły zakupy. Marcin i Filip spotkali się u Beaty.

Vsi glagoli (nedovršni in dovršni) tvorijo preteklik, npr. Wczoraj czytałem książkę. Wczoraj przeczytałem książkę.

Glagoli v pretekliku se razlikujejo glede na spol. V ednini razlikujemo tri spole: moški, ženski in srednji (v srednjem spolu se uporablja le 3. oseba), na primer chłopiec biegał, dziewczynka śpiewała, dziecko bawiło się. V množini razlikujemo dva spola: moškoosebni in nemoškoosebni. Moškoosebne oblike uporabljamo za označevanje dejavnosti, ki jih opravljajo moški ali osebe različnih spolov, na primer panowie odpoczywali, nauczyciele pracowali, dziewczynki i chłopcy biegali. V drugih primerih, tj. kadar se dejavnost ali stanje nanaša na ženske, otroke, živali, rastline, stvari, uporabljamo oblike nemoškoosebnega spola, na primer kobiety rozmawiały, dzieci bawiły się, psy leżały, kwiaty rosły, samochody jechały.

Preteklik tvorimo iz nedoločniške osnove (tako, da odvzamemo končnice -ć ali -c), s pomočjo pripone ł in končnic, ki označujejo spol:

glagolska osnova + pripona, ki označuje preteklik ł + končnica, ki označuje spol in osebo

Ednina

Množina

V množini ima moškoosebni spol oblike, ki vsebujejo soglasnik l: -liśmy, -liście, -li, nemoškoosebni spol - oblike s soglasnikom ł: -łyśmy, -łyście, -ły.

czytać, kupować

Ednina

Množina

V primeru glagolov, ki se končajo z -eć, na primer mieć, woleć, widzieć, lecieć, rozumieć, se e zamenja z a v vseh oblikah glagola (razen moškoosebnega spola).

mieć, rozumieć

Ednina

Množina

V primeru glagolov, ki se končajo z -ść, npr. nieść, przynieść, wieźć, se e zamenja z o v vseh oblikah glagola (razen moškoosebnega spola). V tretji osebi moškega spola se o zamenja z ó.

przynieść, wieźć

Ednina

Množina

Nepravilna glagolska oblika preteklika je značilna za glagol iść in druge iz njega izpeljane glagole s predponami od-, z-, po-, przy-, prze-, w-, wy- npr. wejść, wyjść, przyjść, pójść, odejść.

iść, przyjść

Ednina

Množina

Končnice v pretekliku so premične, kar pomeni, da jih lahko ločimo od osnove in povezujemo z drugo besedo, ki se nahaja pred glagolom. Na primer:

Kiedy przyjechaliśmy do domu, było już późno. ali Kiedyśmy przyjechali do domu, było już późno.

Czy o tym pomyślałeś? ali Czyś o tym pomyślał?

Prihodnjik

Prihodnjik izraža dejanje, ki se bo zgodilo v prihodnosti. Poljski nedovršni in dovršni glagoli, imajo v prihodnjiku različne oblike. Za nedovršne glagole v prihodnjiku je značilna sledeča oblika npr. Jutro Beata będzie pracować nad nowym projektem. W niedzielę będę miała gości. za dovršne glagole pa sledeča, npr. Wieczorem pójdziemy na koncert. Za tydzień Magda i córka pojadą nad morze.

Zloženo obliko prihodnjika tvorimo iz nedovršnih glagolov na dva načina:

• pomožni glagol być ​​v ustrezni osebni obliki v pretekliku + nedoločnik.

  Oseba	Pomožni glagol być	czytać	pracować
  ja	będę	będę czytać	będę pracować
  ty	będziesz	będziesz czytać	będziesz pracować
  on/ona/ono pan/pani	będzie	będzie czytać	będzie pracować
  my	będziemy	będziemy czytać	będziemy pracować
  wy	będziecie	będziecie czytać	będziecie pracować
  oni/one państwo	będą	będą czytać	będą pracować

• pomožni glagol być ​​v ustrezni osebni obliki prihodnjika + tretja oseba ednine v pretekliku, moškega in ženskega spola (v tretji osebi tudi srednjega spola), v množini pa moškoosebnega in nemoškoosebnega spola.

  Ednina

  Oseba	Pomožni glagol być	moški spol	ženski spol	srednji spol
  ja	będę	będę czytał	będę czytała	-
  ty	będziesz	będziesz czytał	będziesz czytała	-
  on/ona/ono pan/pani	będzie	będzie czytał	będzie czytała	będzie czytało

  Množina

  Oseba	Pomožni glagol być	moškoosebni spol	nemoškoosebni spol
  my	będziemy	będziemy czytali	będziemy czytały
  wy	będziecie	będziecie czytali	będziecie czytały
  oni/one państwo	będą	będą czytali	będą czytały

Naklonski glagoli móc, chcieć, musieć se v prihodnjiku spregajo samo sledeče: glagol być v prihodnjiku + tretja oseba ednine ali množine v pretekliku, npr. Jutro będę musiał długo pracować. Czy będziecie chcieli tam pojechać? Ona będzie mogła to zrobić.

Prihodnjik

Prihodnjik tvorimo iz nedovršnih glagolov. Takšne oblike imajo končnico sedanjika (glej sedanjik), vendar pomenijo dejanje ali stanje v prihodnjiku, npr. Jutro spotkamy się na kawę. Za tydzień Filip pojedzie na wycieczkę rowerową.

Velelnik

Velelnik je glagolska oblike, ki v neformalnih odnosih izraža poziv, prošnjo, zapoved. Ker so tovrstne izjave naslovljene neposredno na prejemnika, se velelnik uporablja le za: druga osebo ednine (ti), prvo in drugo osebo množine (mi, vi).

Osnovna oblika velelnika je druga oseba ednine, kateri v množini dodajamo končnice, ki zaznamujejo osebo -my in -cie, na primer pisz - piszmy - piszcie, przypomnij - przypomnijmy - przypomnijcie, czytaj - czytajmy - czytajcie.

V primeru glagolov, ki se spregajo kot –ę, -esz in –ę, -isz/ysz drugo osebo ednine tvorimo iz druge osebe ednine v sedanjiku, tako da odstranimo osebno končnico -esz, -isz/ysz.

• Če se osnova, po odstranitvi končnice, konča z enim soglasnikom, potem ima druga oseba velelnika obliko brez končnice, npr. pisz(esz) → pisz, pracuj(esz) → pracuj, niesi(esz) → nieś, mów(isz) → mów, ucz(ysz) się → ucz się, idzi(esz) → idź.
• Če se osnova, po odstranitvi končnice, konča z dvema soglasnikoma, potem drugi osebi velelnika običajno dodamo končnico -ij, na primer przypomn(isz) → przypomnij, sprzątni(esz) → sprzątnij.

V primeru glagolov, ki se spregajo kot –m, -sz, drugo osebo ednine tvorimo iz tretje osebe množine, tako da odstranimo končnico –ą, na primer czytaj(ą) → czytaj, słuchaj(ą) → słuchaj, jedz(ą) → jedz, wiedz(ą) → wiedz.

Nekateri glagoli imajo v drugi osebi velelnika, nepravilno obliko ki si jo je treba zapomniti, npr. być - bądź, mieć - miej, wziąć - weź.

V formalnih (uradnih) odnosih, kadar nekoga nagovarjamo s pomočjo zaimkov pan/pani, pozive, zahteve in ukaze oblikujemo na drugačen način.

• Uporabljamo členek niech in tretjo osebo ednine ali množine v sedanjiku, npr. Niech pan czyta dalej. Teraz niech pani mówi. Niech państwo posłuchają tej piosenki.
• Uporabljamo obliko proszę in nedoločnik, npr. Proszę czytać dalej. Teraz proszę mówić. Proszę posłuchać tej piosenki.

Pogojni naklon

V pogojnem naklonu glagol označuje dejanje, ki se lahko zgodi pod določenimi pogoji ali pa izraža prošnjo.

V pogojnem naklonu se glagoli nastopajo: v ednini v moškem in ženskem spolu (v tretji osebi - tudi v srednjem spolu), v množini pa - v moškoosebnem in nemoškoosebnem spolu.

Ednina

Množina

Pogojni naklon tvorimo iz pretekle oblike glagola v tretji osebi in ločenega členka -by, v prvi in ​​drugi osebi dodajamo tudi osebilo: -m, -ś, -śmy, -ście, na primer mógłbym, mógłbyś, moglibyśmy, moglibyście.

Končnice v pogojnem naklonu se spreminjajo, lahko jih uporabljamo pred glagolom, zelo se pogosto povezujejo z veznikom, npr. Byłoby dobrze, gdybym wróciła jeszcze dziś. Czybyś mógł otworzyć okno?

Trpnik

Glagoli, ki odpirajo mesto osebku in predmetu v tožilniku, so lahko v trpnem ali tvornem načinu. V vsakdanjem jeziku se najpogosteje uporablja tvorni način, ki izraža naravno razporeditev vsebine: izvajalec dejanja je osebek, predmet dejanja pa dopolnilo, npr. Jan Matejko namalował ten obraz, Paweł czyta książkę. V trpniku je ta razporeditev obrnjena: objekt dejanja je osebek, izvajalec dejanja pa je predmet ali pa je v povedi v celoti izpuščen in se ne kaže, npr. Ten obraz został namalowany przez Jana Matejkę. Książka jest czytana przez Pawła. Zamek został zbudowany w XVI wieku. V pisnem jeziku se pogosteje uporabljajo trpni način.

Trpni način je sestavljen iz dveh besed:

• osebne oblike pomožnega glagola być ali zostać

ter

• trpni deležnik glagola, ki se konča na -ny, -ony, -ty

Trpno obliko nedovršnih glagolov tvorimo s pomožnim glagolom być. Ta glagol lahko uporabimo za tvorjenje oblik preteklika, sedanjika in prihodnjika npr.: Książka była czytana przez Pawła. Blog jest pisany przez znanego podróżnika. Konkurs będzie organizowany przez uczniów.

Trpne oblike dovršnih glagolov običajno tvorimo s pomožnim glagolom zostać. Ta glagol uporabimo samo za tvorjenje oblik preteklika in prihodnjika npr.: Obraz został namalowany przez Jana Matejkę. Ratusz zostanie zrekonstruowany przez niemiecką firmę.

Pomožni glagoli być i zostać, se podobno kot vsi ostali glagli, spregajo glede na osebo, čas in naklon. Trpni deležniki imajo ustrezne spolne oblike - v ednini v moškem in ženskm spolu (v 3. osebi - tudi v srednejm spolu), v množini - v moškoosebnem in nemoškoosebnem spolu, npr.

Trpni način glagola zaprosić v pretekliku

Ednina

Množina

Neosebne glagolske oblike

Z neosebno glagolsko obliko lahko skrijemo ali izpustimo nosilca stanja v povedi. Neosebne glagolske oblike se med seboj razlikujejo glede na glagoski vid in čas.

Neosebne oblike v pretekliku se tvorijo na enak način iz dovršnih in nedovršnih glagolov. Glagolski osnovi dodajamo -no, -ono, -to.

Ratusz zbudowano w XVI w.

W szkole zorganizowano zawody sportowe.

Sklep już zamknięto.

Neosebne oblike v sedanjiku se tvorijo samo iz nedovršnih glagolov. 3. osebi ednine dodajamo povratni zaimek się.

W mieście buduje się nowy stadion.

Coraz mniej się czyta, coraz częściej słucha się audiobooków.

Neosebne oblike v prihodnjiku se tvorijo glede na glagolski vid. V primeru dovršnih glagolov 3. osebi ednine dodajamo povratni zaimek się.

W przyszłości zbuduje się również nowy basen.

Nedovršni glagoli so sestavljeni iz 3. osebe pomožnega glagola być v prihodnjiku, povratnega zaimka się in nedoločnika.

W przyszłym roku będzie się budować nową dzielnicę mieszkalną.

Deležniki

Deležnik je neosebna glagolska oblika v pridevniški ali prislovni funkciji. Ločimo deležnike in deležja. Deležniki določajo lastnosti povezane z dejanji. Delijo se na tvorne in trpne, podobno kot pridevniki so pregibna besedna vrsta, določimo jim lahko sklon, število in spol (običajno odgovarjajo na vprašanja jaki? jaka? jakie?). Deležje je nepregibna glagolska oblika, ki izraža hkratnost dejanj (deležja na -oč/-eč/-aje) ali njihovo zaporednost (deležja na -ši ). Deležja se pogosteje pojavlja v pisnih besedilih. Deležja na -ši so v vsakdanji poljščini precej redka.

Aktivni deležnik

Ujema se s samostalnikom, na katerega se nanaša, torej tako kot pridevnik se ujema z določenim samostalnikom v sklonu, številu in spolu. Te deležnike tvorimo samo iz nedovršnih glagolov. Npr.:

pisać → piszący

czytać → czytający

Npr.:

Patrzył na kolegę, który pisał e-mail. → Patrzył na kolegę piszącego e-mail.

Zobaczyłam koleżankę, która czytała czasopismo. → Zobaczyłam koleżankę czytającą czasopismo.

Primer tvorbe tvornega deležnika v imenovalniku ednine:

Spregatev

pisać → oni/one piszą → pisząc → piszący → pisząca → piszące

Spregatev

mówić → oni/one mówią → mówiąc → mówiący → mówiąca → mówiące

Spregatev

czytać → oni/one czytają → czytając → czytający → czytająca → czytające

jeść → oni/one jedzą → jedząc → jedzący → jedząca → jedzące

Trpni deležnik

Ujema se s samostalnikom, na katerega se nanaša, torej tako kot pridevnik se ujema z določenim samostalnikom v sklonu, številu in spolu. Te deležnike tvorimo predvsem iz prehodnih glagolov (ki nastopajo tvorniku in trpniku). Npr.:

pisać → pisany/napisany

czytać → czytany/przeczytany

Npr.:

Piotr czyta wiadomość, którą napisała jego koleżanka. → Piotr czyta wiadomość napisaną przez jego koleżankę.

Deležja na -oč/-eč/-aje

Izraža hkratnost dejanja, ki poteka sočasno z drugim dejanjem, o katerem govori poved, in je v osebni glagolski obliki. Ta deležja tvorimo iz 3. osebe množine sedanjika nedovršnih glagolov z -c. Npr.:

idą + c = idąc

piszą + c = pisząc

czytają + c = czytając

śpiewają + c = śpiewając

Npr.:

Szedł ulicą. Spotkał koleżankę. → Idąc ulicą, spotkał koleżankę.

Spregatev

pisać → oni/one piszą → pisząc

Spregatev

mówić → oni/one mówią → mówiąc

Spregatev

czytać → oni/one czytają → czytając

jeść → oni/one jedzą → jedząc

Deležja na -ši

Izraža dejanje, ki se je zgodilo prej kot drugo dejanje, omenjeno v povedi, in je v osebni glagolski obliki. Ta deležja tvorimo iz 3. osebe ednine moškega spola v pretekliku z -wszy, -łszy. Npr.:

napisać → napisawszy

przeczytać → przeczytawszy

zjeść → zjadłszy

Npr.:

Napisawszy list, poszedłem na pocztę.

Przeczytawszy książkę, zabrała się do pisania artykułu.

Zjadłszy obiad, wróciliśmy do pracy.