Perfektivaj kaj imperfektivaj verboj

La baza formo de la verbo estas la infinitivo, kiu en la pola lingvo havas la finaĵojn –ć aŭ –c, ekz. jechać, lubić, móc, pomóc.

Verboj en la pola lingvo estas imperfektivaj kaj perfektivaj. Imperfektivoj respondas demandon co robić? kaj montras agadon kiel procedon daŭrantan en tempo, ekzemple czytać, organizować, sprzątać. Perfektivoj respondas demandon co zrobić? kaj montras agadon kiel okazaĵon aŭ kiel rezulton, ekzemple przeczytać, zorganizować, sprzątnąć.

Plimulto de verboj formas aspektajn parojn, en kiuj unu verbo estas imperfektivo kaj alia estas perfektivo.

Imperfektivoj kaj perfektivoj en aspektaj paroj povas diversmaniere diferenci unu de la alia.

• Plej ofte perfektivoj estas formitaj el imperfektivoj per aldono de prefikso wy-, z/s-, po-, za-, u-, na-, prze-, ekzemple –pić – wypić, jeść – zjeść, jechać – pojechać.
• Malpli ofte imperfektivoj kaj perfektivoj diferencas per sufiksoj. Imperfektivoj estas kutime finitaj per -ać, -ować, -awa kaj perfektivoj per -ić/yć, -ać, -nąć, ekzemple wkupować – kupić, sprzątać – sprzątnąć. Ofte akompanas ilin diversaj ŝanĝoj en la bazo de verbo, ekzemple –otwierać – otworzyć, dawać – dać, spotykać się – spotkać się, wracać – wrócić.
• Iam perfektivoj kaj imperfektivoj havas diversajn vort-radikojn, ekzemple brać – wziąć, oglądać – obejrzeć, mówić – powiedzieć, widzieć – zobaczyć.

Parto de perfektivoj ne havas analogian formon, ekzemple móc, musieć, wiedzieć, pracować, studiować, siedzieć, stać.

Imperfektivoj estas konjugaciataj en ĉiuj tri tempoj: prezenco, preterito kaj futuro. Perfektivoj havas nur preteriton kaj futuron.

Formado de prefiksaj verboj

Vi povas uzi prefikson por ŝanĝi la signifon de verboj. La signifo de la verbo dependas de la elekto de la prefikso. Ekzemple:

wyjechać - Rok temu wyjechaliśmy do Polski.

La prefikso wy- indikas ŝanĝon de direkto aŭ la kompletigon de specifa ago.

pojechać - Na urlop pojedziemy do parku narodowego.

La prefikso po- indikas la postan tempon de specifa ago de certa momento en tempo.

przyjechać - Marta przyjedzie samochodem.

La prefikso przy- signifas fari specifan intencon.

Personaj formoj de verbo

Verboj en la pola havas en singularo kaj pluralo tri personojn, al kiuj korespondas personaj pronomoj.

Pronomoj de la unua kaj dua personoj estas ofte ellasitaj en frazo, ĉar finaĵoj de verbaj formoj aludas al ili, ekzemple idziesz (vi), czytaliśmy (ni).

Pronomoj de la tria persono aperas en diversaj genroj kaj postulas uzadon de verbo en la ĝusta genro: en singularo - on mówił (vira genro), ona mówiła (virina genro), ono mówiło (neŭtra genro) kaj en pluralo - oni mówili (persona vira genro), one mówiły (persona ne-vira genro).

Pronomo oni estas uzata anstataŭ substantivoj, kiuj priskribas virojn aŭ personojn de diversaj seksoj, ekzemple Oni (chłopcy) biegali po podwórku. Oni (pasażerowie) wysiadają z pociągu.. Pronomo one estas uzata ĉe substantivoj, kiuj priskribas personojn de virina sekso, infanojn, bestojn, objektojn kaj fenomenojn, ekzemple One (kobiety) wsiadają do samolotu. One (książki) leżały na stole.

En ĝentilaj formoj vorteroj pan / pani estas ligitaj kun verboj en la tria persono de singularo kaj państwo kun verboj en la tria persono de pluralo, ekzemple Czy pani wybrała kolor? Państwo mogą kupić ten komputer.

Fleksado de verboj nomiĝas konjugacio.

Prezenco - konjugacio -ę, -esz

La verboj en la pola lingvo povas havi tri tensojn: prezencon, preteriton kaj futuron.

Prezenco signifas, ke agado okazas nun aŭ estas farata ofte aŭ ĝi havas konstantan karakteron, ekzemple Magda czyta ogłoszenia. Filip często chodzi do kina. Kraków leży na południu Polski.

En prezenco verboj estas konjugaciataj laŭ tri modeloj (konjugacioj), kiujn oni nomas surbaze de finaĵoj de la unua kaj dua personoj de singularo.

Laŭ konjugacio –ę, -esz estas konjugaciataj verboj, kiuj havas diversajn finaĵojn, ekzemple pisać, nieść, pić, myć, pracować, dawać.

• Verboj, kiuj apartenas al konjugacio –ę, -esz havas ofte en prezenco alian bazon ol infinitivon, ekzemple pracować – pracuje, dawać – daje, brać – bierze.
• Ĉe unusilabaj verboj, ekzemple myć (się), żyć, pić, en ĉiuj personaj formoj inter verbo kaj finaĵo troviĝas fonemo j, ekzemple myć – myje, pić – pije.
• Ĉe verboj finitaj per –ować, ekzemple pracować, studiować, kupować, fotografować, malować, budować, sufikso –owa- ŝanĝiĝas je –uj-, ekzemple studiuję, pracujesz, kupuje, fotografujemy, malujecie, budują.
• Ĉe verboj, kiuj finiĝas per –wać, ekzemple dawać, wstawać, poznawać, szanować, sufikso –wa- ŝanĝiĝas je –j-, ekzemple daję, wstajesz, poznaje, szanujemy.
• Iuj verboj en prezenco havas du diversajn bazojn (radikojn): unu (finita per malmola konsonanto) en la unua persono de singularo (niosę) kaj en la tria persono de pluralo (niosą) kaj la dua (finita per mola konsonanto) en aliaj formoj (niesiesz, niesie, niesiemy, niesiecie).

Prezenco - konjugacio -ę, -isz/ysz

Laŭ konjugacio -ę, -isz/ysz estas konjugaciataj verboj, kiuj finiĝas per –ić, -yć, -eć, ekzemple mówić, lubić, uczyć się, tańczyć, myśleć, widzieć, słyszeć.

Prezenco - konjugacio -m, -sz

laŭ konjugacio -m, -sz estas konjugaciataj verboj, kiuj finiĝas per -ać aŭ -eć, ekzemple czytać, mieszkać, nazywać się, przepraszać, rozmawiać, umieć, rozumieć.

Por ke oni disdividu du vokalojn en la tria persono de pluralo, oni enmetas antaŭ finaĵo -ą konsonanton -j-, ekzemple czytać – czytają, umieć – umieją.

Prezenco - neregulaj verboj

Multaj verboj havas en infinitivo kaj prezenco aliajn formojn, ekzemple być – jest, iść – idzie, wiedzieć – wie. Ĉe multaj verboj en prezenco oni ŝanĝas konsonantojn d : dz, r : rz, g : ż, dż : dź, ekzemple idę – idziesz, mogę – możesz, biorę – bierzesz, jeżdże – jedździsz. Estas necese parkerigi konjugacion de kelkaj verboj.

Preterito

Preterito priskribas agadojn aŭ statojn, kiuj okazis en pasinteco, ekzemple Beata była chora. Magda i córka robiły zakupy. Marcin i Filip spotkali się u Beaty.

Ĉiuj verboj (imperfektivoj kaj perfektivoj) formas formojn de preterito, ekzemple Wczoraj czytałem książkę. Wczoraj przeczytałem książkę.

Verboj en preterito ŝanĝas formojn depende de genro. En singularo estas tri genroj: vira, virina kaj neŭtra (en neŭtra genro oni uzas nur la trian personon fakte), ekzemple chłopiec biegał, dziewczynka śpiewała, dziecko bawiło się. En pluralo oni distingas du genrojn: vira persona kaj ne-vira persona. Formojn de vira persona genro oni uzas por priskribi agadojn faritajn per viroj aŭ personoj de diversaj seksoj, ekzemple panowie odpoczywali, nauczyciele pracowali, dziewczynki i chłopcy biegali. En aliaj kazoj, do se agado aŭ stato rilatas al virinoj, infanoj, bestoj, floroj, aĵoj, oni uzas formojn de ne-vira persona genro, ekzemple kobiety rozmawiały, dzieci bawiły się, psy leżały, kwiaty rosły, samochody jechały.

Formojn de preterito oni formas el la radiko de infinitivo (post forigo de finaĵo -ć aŭ -c per sufikso ł kaj genraj finaĵoj:

radiko de verbo + sufikso de preterito ł + finaĵo difinanta genron kaj personon

Singularo

Pluralo

En pluralo vira persona genro havas formojn kun konsonanto l: -liśmy, -liście, -li kaj ne-vira persona genro kun konsonanto ł: -łyśmy, -łyście, -ły.

czytać, kupować

Singularo

Pluralo

Ĉe verboj finitaj per -eć, ekzemple mieć, woleć, widzieć, lecieć, rozumieć, oni ŝanĝas e je a en ĉiuj formoj de verbo krom vira persona genro.

mieć, rozumieć

Singularo

Pluralo

Ĉe verboj finitaj per -ść, ekzemple nieść, przynieść, wieźć, oni ŝanĝas e je o en ĉiuj formoj de verbo krom vira persona genro. En la tria persono de vira genro o ŝanĝiĝas je ó.

przynieść, wieźć

Singularo

Pluralo

Neregulajn formojn de preterito havas verbo iść kaj derivitaj verboj kun prefiksoj od-, z-, po-, przy-, prze-, w-, wy-, ekzemple wejść, wyjść, przyjść, pójść, odejść.

iść, przyjść

Singularo

Pluralo

Finaĵoj de preterito estas moveblaj - ili povas esti forigitaj de la radiko de verbo kaj aldonitaj al alia vorto, kiu iras antaŭ verbo. Ni povas diri:

Kiedy przyjechaliśmy do domu, było już późno. aŭ Kiedyśmy przyjechali do domu, było już późno.

Czy o tym pomyślałeś? aŭ Czyś o tym pomyślał?

Kompleksa futuro

Futuro priskribas, ke agado okazos en estonteco. En la pola lingvo futuro de imperfektivoj kaj perfektivoj havas diversajn formojn. Imperfektivoj havas kompleksan futuron, ekzemple Jutro Beata będzie pracować nad nowym projektem. W niedzielę będę miała gości.. Perfektivoj havas simplan futuron, ekzemple Wieczorem pójdziemy na koncert. Za tydzień Magda i córka pojadą nad morze.

Kompleksa futuro estas formita el imperfektivoj per du manieroj:

• helpverbo być en la koncerna persono de futuro + infinitivo.

  Persono	Helpa verbo być	czytać	pracować
  ja	będę	będę czytać	będę pracować
  ty	będziesz	będziesz czytać	będziesz pracować
  on/ona/ono pan/pani	będzie	będzie czytać	będzie pracować
  my	będziemy	będziemy czytać	będziemy pracować
  wy	będziecie	będziecie czytać	będziecie pracować
  oni/one państwo	będą	będą czytać	będą pracować

• Helpverbo być en la koncerna persono de futuro + la tria persono de preterito en singularo de vira aŭ virina genroj (en la tria persono ankaŭ neŭtra genro) kaj en pluralo de persona vira aŭ persona ne-vira genro.

  Singularo

  Persono	Helpa verbo być	vira genro	ina genro	neŭtra genro
  ja	będę	będę czytał	będę czytała	-
  ty	będziesz	będziesz czytał	będziesz czytała	-
  on/ona/ono pan/pani	będzie	będzie czytał	będzie czytała	będzie czytało

  Pluralo

  Persono	Helpa verbo być	vira persona genro	ne-vira persona genro
  my	będziemy	będziemy czytali	będziemy czytały
  wy	będziecie	będziecie czytali	będziecie czytały
  oni/one państwo	będą	będą czytali	będą czytały

Modalaj verboj móc, chcieć, musieć en futuro estas konjugaciataj laŭ la modelo: verbo być en futuro + la tria persono de singularo aŭ pluralo de preterito, ekzemple Jutro będę musiał długo pracować. Czy będziecie chcieli tam pojechać? Ona będzie mogła to zrobić.

Simpla futuro

Simpla futuro estas formita el perfektivoj. Tiaj formoj havas finaĵojn de prezenco (vidu prezencon), sed signifon de futuro, ekzemple Jutro spotkamy się na kawę. Za tydzień Filip pojedzie na wycieczkę rowerową.

Imperativo

Formoj de imperativo oni uzas en neformalaj situacion por esprimi rekomendon, peton aŭ ordonon. Ĉar tiaj esprimoj estas direktitaj rekte al adresato, imperativo havas nur tri formojn: la dua persono de singularo (ci), la unua kaj dua personoj de pluralo (ni, vi).

La baza formo de imperativo estas la dua persono de singularo, al kiu en pluralo oni aldonas personajn finaĵojn -my kaj -cie, ekzemple pisz - piszmy - piszcie, przypomnij - przypomnijmy - przypomnijcie, czytaj - czytajmy - czytajcie.

Ĉe verboj de konjugacio –ę, -esz kaj konjugacio –ę, -isz/ysz oni formas la formon de la dua persono de singularo per forigo de persona finaĵo el la formo de la dua persono de singularo en prezenco -esz, -isz/ysz.

• Se la bazo (radiko) post forigo de finaĵo estas finita per unu konsonanto, la dua persono de imperativo havas formon sen finaĵo, ekzemple pisz(esz) → pisz, pracuj(esz) → pracuj, niesi(esz) → nieś, mów(isz) → mów, ucz(ysz) się → ucz się, idzi(esz) → idź.
• Se bazo (radiko) post forigo de finaĵo estas finita per du konsonantoj, oni aldonas al la dua persono de imperativo finaĵon -ij, ekzemple przypomn(isz) → przypomnij, sprzątni(esz) → sprzątnij.

Ĉe verboj de konjugacio –m, -sz oni formas la formon de la dua persono de singularo per forigo de finaĵo –ą el la tria persono de pluralo, ekzemple czytaj(ą) → czytaj, słuchaj(ą) → słuchaj, jedz(ą) → jedz, wiedz(ą) → wiedz.

Iujn neregulajn formojn de la dua persono de imperativo oni devas lerni, ekzemple być - bądź, mieć - miej, wziąć - weź.

En formalaj (oficialaj) rilatoj, kiam ni alparolas iun uzante pronomojn pan/pani, rekomendojn, petojn kaj ordonojn oni formas alimaniere.

• Oni uzas parteton niech kaj formon de la tria persono de singularo aŭ pluralo en prezenco, ekzemple Niech pan czyta dalej. Teraz niech pani mówi. Niech państwo posłuchają tej piosenki..
• Oni uzas formojn proszę kaj infinitivon, ekzemple Proszę czytać dalej. Teraz proszę mówić. Proszę posłuchać tej piosenki.

Kondicionalo

Formoj de kondicionalo servos por priskribi agadojn, kiuj povas esti faritaj sub certa kondiĉo aŭ por esprimi peton.

En kondicionalo oni uzas verbojn en singularo de vira kaj virina genro (en la tria persono ankaŭ en neŭtra genro) kaj en pluralo en vira persona kaj ne-vira persona genro.

Singularo

Pluralo

Formojn de kondicionalo oni faras tiel, ke al la formo de la tria persono de preterito oni aldonas -by kaj en la unua kaj dua personoj ankoraŭ personajn finaĵojn: -m, -ś, -śmy, -ście, ekzemple mógłbym, mógłbyś, moglibyśmy, moglibyście.

Finaĵojn de kondicionalo eblas apartigi de la verbo. Tre ofte oni aldonas ilin al la konjunkcio, ekzemple Byłoby dobrze, gdybym wróciła jeszcze dziś. Czybyś mógł otworzyć okno?

pasiva voĉo

Verboj, kiuj malfermas lokon por la subjekto kaj objekto en la akuzativo, povas aperi en la aktiva kaj pasiva voĉoj. En ĉiutaga parola lingvo oni plej ofte uzas aktivajn voĉformojn, esprimante la naturan aranĝon de enhavo: la plenumanto de la ago estas la subjekto, kaj la objekto de la ago - la komplemento, ekz. Jan Matejko namalował ten obraz, Paweł czyta książkę. En la pasiva voĉo, tiu ĉi aranĝo estas inversa: la objekto de la ago rolas kiel la subjekto, kaj la plenumanto de la ago - kiel la komplemento aŭ estas tute ellasita en la frazo, ekz. Ten obraz został namalowany przez Jana Matejkę. Książka jest czytana przez Pawła. Zamek został zbudowany w XVI wieku. Pasivaj formoj estas pli ofte uzataj en skriba lingvo.

La pasiva voĉoformo konsistas el du vortoj:

• la personaj formoj de la helpverbo być aŭ zostać

kaj

• pasiva participo de la baza verbo finiĝanta per -ny, -ony, -ty

Ni formas la pasivan formon de imperfektivaj verboj per la helpverbo być. Vi povas uzi ĉi tiun verbon por formi pasintajn, nunajn kaj estontajn tempojn, ekz.: Książka była czytana przez Pawła. Blog jest pisany przez znanego podróżnika. Konkurs będzie organizowany przez uczniów.

La pasivaj formoj de perfektivaj verboj estas kutime formitaj uzante la helpverbon zostać. Per ĉi tiu verbo oni povas formi nur pasintajn kaj estontajn formojn, ekz.: Obraz został namalowany przez Jana Matejkę. Ratusz zostanie zrekonstruowany przez niemiecką firmę.

La helpverboj być kaj zostać estas fleksitaj kiel ĉiuj aliaj verboj: por persono, nombro, sekso, tempo kaj specoj. Pasivaj participoj prenas la taŭgajn genrajn formojn - en la singularo vira kaj ina (en la 3-a persono - ankaŭ neŭtra), en la pluralo - vira kaj nevira, ekz.

Pasivaj formoj de la verbo zaprosić en la pasinta tempo

Singularo

Pluralo

Nepersonaj formoj

La verbo havas nepersonajn formojn, kiuj permesas al vi kaŝi aŭ preterlasi la plenumanton de la ago en la frazo. Nepersonaj formoj de malsamaj tempoj havas malsaman formon. Ĝi dependas de la tempo kaj aspekto de la verbo.

La nepersonaj formoj de la pasinta tempo estas formitaj sammaniere el perfektivaj kaj imperfektivaj verboj. La finaĵo -no, -ono, -to estas aldonita al la verbo, ekzemple:

Ratusz zbudowano w XVI w.

W szkole zorganizowano zawody sportowe.

Sklep już zamknięto.

La nepersonaj formoj de la prezenco formiĝas nur el imperfektivaj verboj. La refleksiva pronomo się estas aldonita al la 3-a persono en singulara formo, ekzemple:

W mieście buduje się nowy stadion.

Coraz mniej się czyta, coraz częściej słucha się audiobooków.

La nepersonaj formoj de la futuro dependas de la aspekto de la verbo. En perfektivaj verboj ĝis la 3-a persono de singularo, la refleksiva pronomo się estas aldonita, ekzemple:

W przyszłości zbuduje się również nowy basen.

Imperfektivaj verboj havas formojn kunmetitajn de la 3-a persono de la helpverbo być en la futuro, la refleksiva pronomo się kaj la infinitivo, ekzemple:

W przyszłym roku będzie się budować nową dzielnicę mieszkalną.

Participoj

Participo estas nepersona formo de verbo kun la trajtoj de adjektivo aŭ adverbo. Participoj estas dividitaj en adjektivojn kaj adverbojn. Adjektivaj participoj priskribas trajtojn rilatajn al agoj. Adjektivaj participoj estas dividitaj en aktiva kaj pasiva kaj estas fleksitaj simile al adjektivoj per kazoj, nombroj kaj seksoj (kutime ili respondas demandojn jaki? jaka? jakie?). Adverbaj participoj estas nedeklineblaj kaj indikas du agojn faritajn samtempe (modernaj participoj) aŭ unu agon faritan post alia (antikvaj participoj). Adverbaj participoj aperas pli ofte en skribitaj tekstoj. Adverbaj participoj estas sufiĉe maloftaj en ĉiutaga pola.

Aktiva adjektiva participo

Ĝi kreas akordan rilaton kun la substantivo, al kiu ĝi rilatas, t.e. same kiel adjektivo konsentas kun la substantivo, al kiu ĝi rilatas laŭ kazo, nombro kaj sekso. Ni formas tiujn participojn nur el imperfektivaj verboj. Ekzemple:

pisać → piszący

czytać → czytający

Ekzemple:

Patrzył na kolegę, który pisał e-mail. → Patrzył na kolegę piszącego e-mail.

Zobaczyłam koleżankę, która czytała czasopismo. → Zobaczyłam koleżankę czytającą czasopismo.

Ekzemplo de formado de la aktiva participo en nominativo de singularo:

Konjugacio -ę, -esz

pisać → oni/one piszą → pisząc → piszący → pisząca → piszące

Konjugacio -ę, -isz/ysz

mówić → oni/one mówią → mówiąc → mówiący → mówiąca → mówiące

Konjugacio -m, -sz

czytać → oni/one czytają → czytając → czytający → czytająca → czytające

jeść → oni/one jedzą → jedząc → jedzący → jedząca → jedzące

Pasiva participo

Ĝi kreas akordan rilaton kun la substantivo, al kiu ĝi rilatas, t.e. same kiel adjektivo konsentas kun la substantivo, al kiu ĝi rilatas laŭ kazo, nombro kaj sekso. Ni formas tiujn participojn ĉefe el transitivaj verboj (havantaj aktivan kaj pasivan voĉojn). Ekzemple:

pisać → pisany/napisany

czytać → czytany/przeczytany

Ekzemple:

Piotr czyta wiadomość, którą napisała jego koleżanka. → Piotr czyta wiadomość napisaną przez jego koleżankę.

Moderna adverba participo

Ĝi signifas agon, kiu okazas samtempe kun alia ago aludita en la frazo, kaj kiu estas esprimita en la persona formo de la verbo. Ni formas ĉi tiujn participojn el la 3-a persono en plurala formo de la nuna imperfektiva verbo kun la -c partiklo. Ekzemple:

idą + c = idąc

piszą + c = pisząc

czytają + c = czytając

śpiewają + c = śpiewając

Ekzemple:

Szedł ulicą. Spotkał koleżankę. → Idąc ulicą, spotkał koleżankę.

Konjugacio -ę, -esz

pisać → oni/one piszą → pisząc

Konjugacio -ę, -isz/ysz

mówić → oni/one mówią → mówiąc

Konjugacio -m, -sz

czytać → oni/one czytają → czytając

jeść → oni/one jedzą → jedząc

Precedenta adverba participo

Ĝi signifas agon, kiu okazis pli frue ol alia ago menciita en la frazo, kaj kiu estas esprimata per la persona formo de la verbo. Ni formas ĉi tiujn participojn el la formo de la 3-a persono en singularo de la viraj verboj faritaj en la pasinta tempo kun la partikloj -wszy, -łszy. Ekzemple:

napisać → napisawszy

przeczytać → przeczytawszy

zjeść → zjadłszy

Ekzemple:

Napisawszy list, poszedłem na pocztę.

Przeczytawszy książkę, zabrała się do pisania artykułu.

Zjadłszy obiad, wróciliśmy do pracy.