Przyimki

Przyimki to nieodmienna część mowy. Przyimki łączą się z innymi wyrazami. Przyimki z innymi wyrazami tworzą wyrażenia przyimkowe. Przyimki nie występują samodzielnie.

Przyimki z innymi wyrazami piszemy oddzielnie.

Przyimki dzielą się na dwie grupy:

• przyimki proste, np.: na, o, w, z, za, ku, do, bez, pod, przed, nad, dla, między, przez, po itp.;
• przyimki złożone (związek dwóch przyimków prostych), np.: poprzez, pomiędzy, ponad, wśród, obok, około, oprócz, pomimo itp.

• Przyimki określają związki czasowe, np. o ósmej, po spotkaniu, przed śniadaniem.
• Przyimki określają związki celowe, np. iść po prezent.
• Przyimki określają związki przestrzenne – gdzie jakaś osoba lub przedmiot w danym momencie się znajdują, np. nad samochodem, za samochodem, przed samochodem, pod samochodem, obok samochodu, w samochodzie, na samochodzie, za samochodem.

Przyimki przestrzenne używane z narzędnikiem i miejscownikiem

Przyimki przed, za, nad wymagają rzeczownika w narzędniku. Przyimki w, na, przy wymagają rzeczownika w miejscowniku.

przed, za, nad + narzędnik (kim? czym?)

w, na, przy + miejscownik (o kim? o czym?)

Przyimki w i do używane z miejscownikiem i dopełniaczem

Przyimek w wymaga rzeczownika w miejscowniku. Przyimek do wymaga rzeczownika w dopełniaczu.

w + miejscownik (kim? czym?)

do + dopełniacz (kogo? czego?)

Wyrażenia przyimkowe

Wyrażenie przyimkowe to związek przyimka z:

• rzeczownikiem, np. w szkole, do pracy, o tobie;
• przymiotnikiem, np. za mała, z młodym, o starym;
• liczebnikiem, np. po trzecie, dla dwojga, do stu;
• zaimkiem, np. przy nim, bez niego, z wami;
• przysłówkiem, np. od zaraz, na pewno, na zawsze.

Wyrażenie przyimkowe piszemy oddzielnie, np. do kolegi, do pracy, na plaży, przez miasto, u was, po lekcjach, z restauracji.

Wyrażenia przyimkowe z rzeczownikiem

Wyrażenie przyimkowe składa się z przyimka i rzeczownika w określonym przypadku. Przyimek kieruje formami przypadkowymi rzeczownika, np.:

Wyrażenia przyimkowe z czym i bez czego

Przyimek z wymaga rzeczownika w narzędniku. Przyimek bez wymaga rzeczownika w dopełniaczu.

z + narzędnik (kim? czym?)

bez + dopełniacz (kogo? czego?)

Wyrażenia przyimkowe w dopełniaczu

• Proszę kotlet schabowy bez ziemniaków.
• Lubię kawę bez cukru.
• Kiedyś pojadę do Gdańska.
• Do Krakowa przyjeżdża dużo turystów.

Przyimki o, do, od…do wymagają liczebnika porządkowego w dopełniaczu, np. Przedstawienie zaczyna się o siedemnastej. Sklep jest otwarty do osiemnastej. Filip pracuje od ósmej do szesnastej.

Wyrażenia przyimkowe w narzędniku

Przyimki z, za, pod, nad, przed, między wymagają rzeczownika w narzędniku, np.:

• Na urlop pojadę z córką.
• Za parkiem jest szkoła.
• Zeszyt leży pod książką.
• Spędzamy wakacje nad morzem.
• Zostawił rower przed hotelem.
• Stoję między biurkiem i oknem.

Konstrukcje przyimka między z liczebnikiem porządkowym wymagają narzędnika, np. Spotykam się z Filipem między dziewiątą i dziesiątą. Przyjdę do ciebie między drugą i trzecią. Beata ma wolny termin w poniedziałek między jedenastą i dwunastą.

Wyrażenia przyimkowe w miejscowniku

Wyrażenia przyimkowe w miejscowniku opisują miejsce akcji. Przyimki w, na, przy wymagają rzeczownika w miejscowniku, np.:

• To jest mój pierwszy dzień w pracy.
• Teraz jesteśmy na plaży.
• Przy biurku znajduje się fotel.